آیا ایران میتواند علیه رافائل گروسی شکایت کند؟ بررسی امکان گزارش گروسی
مقدمه: طرح پرسش حقوقی درباره امکان شکایت علیه گروسی
مسئله شکایت ایران علیه رافائل گروسی، مدیرکل آژانس بین المللی انرژی اتمی (IAEA)، این روزها یکی از پرسش های مهم حقوقی و سیاسی شده است. آیا از منظر حقوق بین الملل و معاهدات تخصصی، ایران می تواند علیه گزارش مغرضانه گروسی یا حتی علیه خود آژانس، اقامه دعوی یا پیگیری حقوقی کند؟
جایگاه حقوقی آژانس و تعهدات دبیرکل
آژانس بین المللی انرژی اتمی مطابق اساسنامه خود (Statute of the IAEA, ۱۹۵۶) و توافقات پادمان، موظف به بی طرفی، استقلال، حفظ محرمانگی اطلاعات و عدم افشای آن بدون رضایت کشور ذی نفع است. طبق ماده ۷ بند (ز) اساسنامه آژانس، مدیرکل و کارمندان نمی توانند از دولت ها دستور بگیرند و باید از اقداماتی که در تضاد با جایگاه بین المللی آنان است، دوری کنند. اهمال یا افشای اطلاعات به نفع یک دولت مهاجم آشکارا نقض وظایف فنی و قانونی آژانس محسوب می شود.
در توافق پادمان ایران (INFCIRC/۲۱۴) نیز آژانس صراحتاً مکلف به حفاظت از اطلاعات محرمانه و عدم افشای آن است. تخطی از این تعهدات، می تواند نقض قراردادی و تخلف بین المللی تلقی شود.
مصونیت قضائی دبیرکل آژانس؛ مانعی جدی برای شکایت مستقیم
طبق کنوانسیون مصونیت سازمان های تخصصی سازمان ملل متحد (۱۹۴۶)، مقامات ارشد بین المللی مانند دبیرکل آژانس، از مصونیت قضائی برخوردارند. دادگاه های داخلی کشورها یا حتی غالب مراجع بین المللی، صلاحیت رسیدگی به دعاوی مستقیم علیه چنین افرادی را ندارند. لغو مصونیت تنها از سوی خود سازمان ممکن است و معمولاً هنگامی رخ می دهد که ثابت شود مقام مورد نظر خارج از وظایف رسمی یا با سوءنیت اقدام کرده است.
بنابراین، در وضعیت عادی حقوقی، شکایت مستقیم ایران علیه شخص گروسی در مراجع قضایی عملاً غیرممکن است.
امکان پیگیری قضائی علیه آژانس یا گروسی در دیوان بین المللی کیفری (ICC)
دیوان بین المللی کیفری طبق اساسنامه رم، به مواردی مانند جنایت جنگی، جنایت علیه بشریت و جنایت تجاوز رسیدگی می کند.
اگر ایران بتواند اثبات کند که افشای اطلاعات توسط گروسی باعث حملات نظامی یا آسیب به غیرنظامیان شده، در تئوری می تواند مصداق جنایت جنگی یا تجاوز باشد.
اما محدودیت های جدی وجود دارد:
- ایران عضو رسمی ICC نیست و صلاحیت مستقیم این دادگاه شامل حال آن نمی شود.
- فقط شورای امنیت یا کشورهای عضو می توانند موضوع را به ICC ارجاع دهند.
- ایران می تواند با برخی دولت های عضو هماهنگ شده یا موضوع را از طریق شورای امنیت مطرح کند.
امکان طرح شکایت علیه آژانس در دیوان بین المللی دادگستری (ICJ)
بر پایه پیش نویس مسئولیت سازمان های بین المللی (ILC ۲۰۱۱)، اگر آژانس بین المللی انرژی اتمی تعهدات خود را نقض کند (مانند افشای اطلاعات یا جانبداری)، مسئولیت بین المللی متوجه سازمان است، حتی اگر تخلف توسط مدیرکل یا پرسنل صورت گیرد.
ایران می تواند به دو روش اقدام کند:
- در صورت کسب رضایت آژانس یا اجماع دولت ها، شکایت رسمی علیه آژانس را نزد ICJ مطرح کند.
- درخواست صدور نظر مشورتی از مجمع عمومی سازمان ملل درباره رفتار یا مسئولیت آژانس ارائه دهد.
البته این راهکار نیز عملاً به اجماع سیاسی و حقوقی سنگینی نیاز دارد.
اقدامات سیاسی و حقوقی درون آژانس و مراجع بین المللی
در سطح سیاسی، ایران می تواند موارد نقض تعهدات و افشای اطلاعات توسط گروسی را در شورای حکام آژانس مطرح و خواستار:
- برگزاری جلسه ویژه تحقیق درباره عملکرد گروسی
- صدور قطعنامه محکومیت یا لغو مصونیت دبیرکل (در شرایط استثنایی)
- طرح موضوع در شورای امنیت و جلب حمایت کشور های همسو
همچنین بهره گیری از ظرفیت رسانه ای، جلب افکار عمومی جهانی و همکاری سیاسی با کشور های عضو مهم آژانس، ابزار فشار مهمی بر این نهاد محسوب می شود.
نتیجه گیری: امکان و محدودیت های شکایت ایران علیه گروسی و آژانس
در مجموع، گرچه اصل مصونیت قضائی باعث می شود شکایت حقوقی مستقیم علیه رافائل گروسی تقریباً ناممکن باشد، اما راهکارهایی چون مستندسازی تخلفات، ارائه شکایت رسمی به شورای حکام آژانس، درخواست تعیین مسئولیت آژانس نزد ICJ، طرح موضوع در شورای امنیت و بهره گیری از ابزار بین المللی برای لغو مصونیت در موارد خاص پیش روی ایران قرار دارد. آنچه مهم است، ضرورت جمع آوری ادله قوی، اجماع سیاسی و پیگیری مستمر در مجامع بین المللی است تا زمینه پاسخگویی و مسئولیت پذیری نهادهای مسئول را فراهم سازد.
در نهایت، فارغ از محدودیت های حقوقی، ایران باید تمرکز خود را بر اثبات نقض تعهدات آژانس و گروسی، استفاده از ظرفیت شورای حکام، تقویت دیپلماسی حقوقی و جلب حمایت کشورهای همسو قرار دهد تا هم مخاطب جهانی را آگاه سازد و هم منافع ملی خود را در جایگاه حقوقی بین المللی حفاظت کند.
نظرات کاربران