آیا بمباران و انفجار ناشی از حمله نظامی می تواند باعث زلزله شود؟
بررسی علمی ارتباط بمباران و زلزله
یکی از پرسش های رایج در مواقع حملات نظامی یا انفجارهای بزرگ، امکان وقوع زلزله ناشی از این رویدادها است. به ویژه با انتشار شایعات در فضای مجازی درباره احتمال “فعال شدن گسل ها” بر اثر بمباران، نگرانی هایی در بین مردم ایجاد می شود. اما این دغدغه تا چه میزان پایه علمی دارد؟
دیدگاه کارشناسان زلزله شناسی درباره بمباران و زلزله
طبق گفته حبیب رحیمی، عضو هیئت علمی گروه زلزله شناسی و شورای علمی مرکز لرزه نگاری کشوری مؤسسه ژئوفیزیک دانشگاه تهران، انرژی انفجار بمب ها یا حملات نظامی برای فعال شدن گسل و بروز زلزله های بزرگ کافی نیست. برخلاف تصور عمومی، رخداد زلزله در نتیجه تجمع انرژی در اعماق زمین و در بازه زمانی طولانی امکان پذیر است.
گسل های فعال در عمق ۵ تا ۱۵ کیلومتری قرار دارند و تنها تحت تأثیر فرآیندهای طبیعی و تجمع انرژی در این اعماق فعال می شوند. انرژی ناشی از حتی بمب های بسیار سنگین سطحی (مثلاً ۱۳ یا ۱۴ تنی) نهایتاً می تواند لرزش های خفیف و سطحی (در حد ۳ تا ۴ ریشتر) در شعاع محدودی از محل انفجار ایجاد کند، اما هیچ گاه به اندازه ای نیست که روی گسل های عمیق و زلزله های مخرب اثرگذار باشد.
آیا فعالیت های انسانی می تواند زلزله ایجاد کند؟
عضو هیئت علمی دانشگاه تهران، پدیده زمین لرزه القایی را توضیح می دهد که به زمین لرزه هایی گفته می شود که بر اثر فعالیت های انسانی نظیر ساخت سدهای بزرگ، تزریق یا برداشت سیالات از مخازن زیرزمینی، یا برداشت گسترده آب زیرزمینی رخ می دهند.
این فعالیت ها گاهی باعث تغییرات تنش در پوسته زمین و تحریک گسل های آماده به فعالیت می شوند، اما وقوع زلزله های القایی با بزرگی بالا نادر است و معمولاً زمین لرزه های ناشی از این دست عوامل کوچک و موضعی اند. برای رخداد یک زلزله بزرگ، باید گسل در آستانه لغزش باشد و انرژی زیادی در آن ذخیره شده باشد.
تاثیر انفجارها و بمباران های سنگین بر گسل ها
انفجارهای سطحی عمدتاً سبب لرزش های بسیار ضعیف و کوتاه مدت می شوند. رحیمی تأکید دارد که بمباران های سنگین فقط در نزدیک ترین فاصله با گسل های آماده به فعالیت، آن هم در شرایط خاص، شاید بتوانند زمین لرزه های کوچکی (در حد ۳ تا ۴ ریشتر) ایجاد کنند. این زمین لرزه ها وسعت و اثر مخرب زلزله های طبیعی را ندارند، بنابراین نگرانی درباره تحریک گسل های تهران به واسطه حملات هوایی پایه علمی ندارد.
نقش برداشت آب های زیرزمینی و فرونشست در تحریک گسل ها
برداشت گسترده آب های زیرزمینی، فرونشست زمین و حفاری های وسیع، برخلاف آنچه گاه مطرح می شود، تاثیر جدی بر تحریک گسل های عمیق و اصلی ندارد. مواردی که ثبت شده، تنها منجر به نشست های موضعی، ترک های سطحی یا آسیب به سازه ها می شود و ارتباط معناداری با رخداد زلزله های بزرگ و فعال شدن گسل ها ندارد.
تغییرات تنش ناشی از فرونشست، بسیار تدریجی و محدود به لایه های سطحی است و برای تحریک گسل های عمیق توان کافی را ندارد.
جمع بندی
شایعه ارتباط بمباران و زلزله فاقد پشتوانه علمی است و حملات نظامی یا انفجارهای سطحی توان ایجاد زلزله های مخرب و فعال کردن گسل های بزرگ را ندارند. تنها در شرایط بسیار خاص و پراستثناء، رخداد زمین لرزه های القایی کوچک گزارش شده که اغلب ناشی از پروژه های بزرگ عمرانی و صنعتی است، نه انفجارهای سطحی یا بمباران. آنچه مهم تر است، پایش تخصصی پروژه های انسانی بزرگ و مدیریت صحیح منابع برای جلوگیری از مشکلات طولانی مدت زیرساختی است.
نظرات کاربران