کاسبان فیلترینگ و مقاومت دربرابر رفع محدودیت اینترنت! زنجیره منافع پنهان

کاسبان فیلترینگ و مقاومت در برابر رفع محدودیت اینترنت؛ زنجیره منافع پنهان

فیلترینگ در ایران، دیگر صرفاً یک ابزار امنیتی یا فرهنگی نیست؛ بلکه به صنعتی پنهان با منافع اقتصادی آشکار تبدیل شده است. در شرایطی که میلیاردها تومان بودجه برای توسعه و گسترش زیرساخت های دیجیتال اختصاص می یابد، گروه هایی هستند که از ادامه دار بودن انسداد دسترسی به اینترنت جهانی، سود فراوانی می برند و مقاومت شدیدی در برابر رفع فیلتر از خود نشان می دهند.

گردش مالی بزرگ بازار فیلترشکن ها

بر اساس برآوردهای غیررسمی و تحلیل های مراکز پژوهشی مستقل، بازار وی پی ان و فیلترشکن در ایران گردش مالی سالانه ای بین 30 تا 60 هزار میلیارد تومان دارد. پس از فیلترینگ گسترده پلتفرم هایی همچون اینستاگرام، واتس اپ، تلگرام و یوتیوب، استفاده کاربران ایرانی از فیلترشکن ها رشد چشمگیری داشته است.

گزارش مرکز پژوهش های مجلس در سال 1402 بیان می کند که بیش از 70 درصد کاربران ایرانی برای دسترسی به پلتفرم های مسدود شده، از انواع وی پی ان و ابزارهای دور زدن فیلتر استفاده می کنند.

بازار خاکستری اما نیمه شفاف

نکته قابل توجه این است که این بازار عظیم تا حدی قانون گریز و در عین حال نیمه شفاف است. بسیاری از فروشندگان رسمی فیلترشکن ها با داشتن درگاه های پرداخت بانکی، تبلیغ در شبکه های داخلی و حتی حضور در مارکت های ایرانی، به فعالیت خود ادامه می دهند.

یعنی پدیده فیلترینگ باعث تاسیس بازاری شده که هرچند کاملاً قانونی نیست، اما وجودش انکارناپذیر است و منافع مالی آن به سمت خزانه عمومی بازنمی گردد.

بازیگران اصلی این چرخه سودآور

در بررسی دقیق تر، چند دسته از بازیگران داخلی هستند که از فیلترینگ نفع مستقیم یا غیرمستقیم می برند:

• فروشندگان وی پی ان و فیلترشکن : این شامل سایت های ایرانی با دامنه ir، مارکت های مستقل، کانال های تلگرامی و اپلیکیشن هایی می شود که با عنوان های فریبنده اقدام به فروش سرویس عبور از فیلتر می کنند.
• اپراتورها و شرکت های اینترنتی داخلی: با کند شدن اینترنت جهانی، کاربران به استفاده از پلتفرم های داخلی سوق داده می شوند که در نتیجه استفاده بیشتر، سود مالی گسترده ای نصیب اپراتورها، CDNها، پیام رسان ها و خدمات ابری داخلی می کند.
• نهادهای نظارتی و تنظیم گر دولتی: این نهادها با ادامه فیلترینگ، هم منابع مالی بیشتری دریافت می کنند و هم حوزه اختیارات خود را گسترش می دهند.

مقاومت برنامه ریزی شده در برابر رفع فیلتر

با اینکه افکار عمومی، کسب وکارهای دیجیتال و حتی گزارش های رسمی به ضررهای فراوان فیلترینگ اشاره می کنند، اما تصمیم گیران اصلی عملاً اقدامی واقعی در جهت رفع محدودیت اینترنت انجام نداده اند.

برخی از دلایل این وضعیت پیچیده عبارت اند از:

• کاهش سود اقتصادی گروه های ذی نفع
• از دست رفتن بازار انحصاری وی پی ان ها و خدمات بومی
• کاهش ابزارهای کنترل دولتی بر جریان اطلاعات

برای مثال، فیلتر باقی ماندن اینستاگرام با وجود نقش آن در اشتغال و کسب وکار دیجیتال، یکی از نمونه های مهم است که نشان دهنده وابستگی برخی منافع به این فضاست.

کاربران، قربانیان چرخه سود

در این میان، کاربران اینترنت ایرانی، مهم ترین قربانیان هستند؛ کسانی که برای کار، تحصیل، توسعه کسب وکار، ارتباطات خانوادگی یا سرگرمی به اینترنت آزاد نیاز دارند. فیلترینگ نه تنها هزینه دسترسی آنها را چند برابر می کند، بلکه باعث کاهش کیفیت اینترنت، پایین آمدن امنیت اطلاعات و تضعیف حق انتخاب می گردد.

طبق نظرسنجی مرکز افکارسنجی ایسپا، بیش از 83 درصد مردم ایران با فیلترینگ دائمی و گسترده مخالف هستند.

جمع بندی: ضرورت شفاف سازی و تغییر ساختار تصمیم گیری

فیلترینگ در ایران، دیگر تنها یک تصمیم سیاسی یا فرهنگی نیست، بلکه به یک کسب وکار پنهان با زنجیره ای از منافع پنهان بدل شده است. تا زمانی که این سودآوری اقتصادی از فضای فیلترشده ادامه داشته باشد، امیدی به رفع دائمی محدودیت ها نیست.

تغییر این وضعیت نیازمند اصلاح ساختار تصمیم گیری، شفاف سازی مالی، نظارت عمومی و مطالبه گری اجتماعی است. در غیراین صورت، کاسبان فیلترینگ همچنان از محدودیت ها نفع خواهند برد و جامعه هزینه آن را خواهد پرداخت.