بررسی احتمال همکاری باکو با اسرائیل و تاثیرات همکاری جمهوری آذربایجان و اسرائیل در منطقه به یکی از مهم ترین و حساس ترین موضوعات راهبردی و امنیتی سال های اخیر تبدیل شده است. در شرایطی که منطقه قفقاز با تحولات متعدد سیاسی و نظامی رو به رو است، نوع روابط نزدیک میان جمهوری آذربایجان و اسرائیل جایگاه ویژه ای در تحولات منطقه ای و حتی فرامنطقه ای پیدا کرده است. همکاری اطلاعاتی، نظامی و دیپلماتیک باکو و تل آویو طی سال های گذشته رشد قابل توجهی داشته و نگرانی های فزاینده ای در تهران و سایر پایتخت های منطقه نسبت به اهداف و پیامدهای این ارتباط به وجود آورده است.
در این میان، انتشار گزارش هایی درباره ورود برخی ریزپرنده ها از خاک جمهوری آذربایجان به داخل ایران، بار دیگر توجه کارشناسان و مقامات امنیتی را به سوی سطح و ماهیت این همکاری ها جلب کرده است. افتتاح سفارت آذربایجان در اسرائیل و تسریع هماهنگی های دیپلماتیک دو کشور نشانه ای آشکار از عزم باکو و تل آویو برای تعمیق روابط راهبردی خود در نزدیکی مرزهای ایران است. علاوه بر آن، نقش کلیدی پهپادهای اسرائیلی در تحولات نظامی جنگ دوم قره باغ و حضور فناوری ها و تسلیحات پیشرفته رژیم صهیونیستی در زرادخانه نظامی جمهوری آذربایجان، بر اهمیت این همکاری به ویژه از منظر امنیت ملی ایران می افزاید.
از سوی دیگر، وابستگی متقابل اقتصادی و جایگاه ویژه جمهوری آذربایجان در تامین انرژی اسرائیل و بالعکس، دامنه این همکاری را فراتر از یک شراکت نظامی به یک اتحاد چندبعدی تبدیل کرده است. این سطح از ارتباطات، هرگونه بهره گیری اطلاعاتی یا عملیاتی احتمالی از خاک آذربایجان علیه منافع ایران را به دو چالش اساسی در حوزه امنیت ملی و سیاست خارجی جمهوری اسلامی ایران تبدیل کرده است.
پرسش اصلی این است که افزایش سطح همکاری های باکو و تل آویو چه نتایجی برای معادلات قدرت در قفقاز و وضعیت امنیتی منطقه خواهد داشت؟ آیا ادامه این روند می تواند باعث بازتعریف رویکردهای امنیتی ایران و تغییر شکل ائتلاف های منطقه ای شود؟ این مقاله در پی پاسخ دادن به این پرسش ها و تحلیل چشم انداز روابط سه جانبه ایران، آذربایجان و اسرائیل بر بستر تحولات جدید منطقه ای است.
مقدمه: افزایش گمانه زنی ها درباره روابط باکو و تل آویو
همکاری جمهوری آذربایجان و اسرائیل که در سال های اخیر روندی صعودی پیدا کرده، بار دیگر با گزارش های اخیر درباره ورود برخی ریزرنده ها از خاک آذربایجان به داخل ایران در کانون توجه قرار گرفته است. بر اساس گزارش روزنامه خراسان و اظهارات رسمی سفیر ایران در ارمنستان، این اطلاعات کافی بود تا رئیس جمهور ایران در تماسی مستقیم با الهام علی اف، خواستار انجام تحقیقات و ارائه گزارش رسمی شود. اما پاسخ رسمی باکو، با انکار کامل این ادعاها همراه بود و وزارت امور خارجه آذربایجان نیز این گمانه زنی ها را بی اساس اعلام کرد.
روند دیپلماتیک و شواهد میدانی: پیوندهای عمیق تر از همیشه
اگرچه مقامات آذربایجان هرگونه همکاری امنیتی یا نظامی با تل آویو علیه ایران را رد می کنند، با این حال نگاه اجمالی به تحولات دیپلماتیک و میدانی سال های اخیر نشان می دهد که روابط دو کشور وارد مرحله ای راهبردی شده است. افتتاح رسمی سفارت آذربایجان در اسرائیل پس از نزدیک به سه دهه و بلافاصله تاسیس سفارت اسرائیل در عشق آباد، نشانه روشنی از تحرکات منطقه ای و هماهنگی های فرامنطقه ای تل آویو در نزدیکی مرزهای ایران است.
نقش اسرائیل در تقویت توان نظامی باکو
تل آویو طی یک دهه گذشته تلاش کرده جایگاه استراتژیک خود را در قالب شریک نظامی و اطلاعاتی برای آذربایجان تثبیت کند. اوج این همکاری ها، در جنگ دوم قره باغ قابل مشاهده بود؛ جایی که پهپادهای انتحاری ساخت اسرائیل به ابزار تعیین کننده ای در پیروزی نظامی باکو بدل شد. این روند نه تنها نشان دهنده انتقال فناوری های حساس نظامی به منطقه قفقاز است، بلکه باعث نگرانی جدی در خصوص موازنه امنیتی مرزهای شمالی ایران شده است.
وابستگی اقتصادی و مراودات انرژی
آذربایجان یکی از اصلی ترین تامین کنندگان انرژی اسرائیل محسوب می شود و در مقابل، یکی از بزرگ ترین دریافت کنندگان سلاح و فناوری های پیشرفته نظامی از تل آویو است. این تبادل منافع، روابط را به سطحی فراتر از شراکت متعارف رسانده و با توجه به حساسیت جغرافیایی منطقه، هرگونه بهره برداری اطلاعاتی یا عملیاتی از خاک آذربایجان می تواند واکنش جدی تهران را به دنبال داشته باشد.
نگرانی تهران و بازنگری امنیتی در مرزها
اگر فرضیه استفاده رژیم صهیونیستی از خاک آذربایجان علیه منافع ایران حتی به شکل غیرمستقیم تایید شود، بی تردید تهران ناچار به بازتعریف ترتیبات امنیتی در مرزهای شمالی و تجدیدنظر در روابط خود با باکو خواهد بود. این وضعیت می تواند بر معادلات ژئوپلتیک کل منطقه قفقاز جنوبی تاثیرگذار باشد و موجب شکل گیری ائتلاف های جدید و افزایش تنش های مرزی گردد.
پیامدهای منطقه ای و واکنش های آتی
ادامه مسیر همکاری نزدیک باکو و تل آویو برای جمهوری آذربایجان بدون هزینه نخواهد بود. ایران همواره تاکید داشته که هیچ کشور همسایه ای نباید زمینه ساز تحرکات ضدایرانی شود. چنانچه نقش فعال جمهوری آذربایجان در تجاوزات رژیم صهیونیستی علیه ایران محرز گردد، پیش بینی می شود تهران به سمت تعیین تکلیف قاطعانه با باکو و بازتعریف روابط دوجانبه حرکت کند.
جمع بندی
با توجه به پیشینه همکاری های اطلاعاتی، نظامی و اقتصادی آذربایجان و اسرائیل و تداوم تحرکات دیپلماتیک هدفمند، احتمال بهره گیری از ظرفیت های آذربایجان برای عملیات ضدایرانی هرگز به صفر نمی رسد. نگرانی های امنیتی ایران نیز تا زمان رفع ابهام از شواهد میدانی و رفع رفتارهای دوگانه باکو ادامه خواهد داشت.
نظرات کاربران