بیش از یک میلیارد دوز واکسن کرونا امحا شد! علت آن چه بود؟
پاندمی کووید-۱۹ که از اواخر سال ۲۰۱۹ میلادی آغاز شد، جهان را در وضعیت اضطراری سلامت قرار داد. کشورها برای مقابله با این ویروس ناچارا اقدامات گسترده ای انجام دادند؛ از محدودیت های شدید اجتماعی گرفته تا تولید انبوه واکسن در کوتاه ترین زمان ممکن.
اما اکنون که تب کرونا فروکش کرده، اخبار حیرت انگیزی درباره امحای واکسن های تولید شده منتشر می شود؛ گزارشی که از امحای بیش از یک میلیارد دوز واکسن کرونا در سراسر دنیا خبر می دهد، در حالی که هر دوز واکسن، می توانست نجات بخش یک جان انسانی باشد.
واکسنی که تولید شد اما هرگز استفاده نشد!
در هر بحران جهانی، اقدامات فوری ضروری است. در اوج همه گیری کووید-۱۹، جهان نیاز مبرم به واکسن داشت. کشورها در رقابت با زمان، میلیاردها دوز واکسن سفارش دادند. اما کاهش تقاضا، مشکلات ذخیره سازی و تغییر در سیاست های بهداشت عمومی موجب شد بسیاری از این واکسن ها بلااستفاده بمانند و سرانجام امحا شوند.
ایران و امحای واکسن برکت؛ حقیقت ماجرا چه بود؟
در کشور ما هم طبق گزارش رسمی منتشرشده، حدود ۲۱ میلیون دوز واکسن کرونای برکت به دلیل تاریخ انقضا، نتوانستند مصرف شوند و در نهایت، در سال ۱۴۰۳ امحا شدند. این اتفاق از طریق گزارش مالی سالانه شرکت شفا فارمد اعلام شد و مطابق با استانداردهای جهانی انجام گرفت.
طبق آمار، از مجموع ۴۰ میلیون دوز واکسن تولیدشده توسط این مجموعه، ۱۸ میلیون دوز در سیستم بهداشت کشور مصرف شد و مابقی به دلیل کاهش تقاضا و نزدیک شدن تاریخ انقضا، از رده خارج شدند.
نمونه هایی از امحای واکسن در کشورهای مختلف دنیا
- استرالیا: بیش از ۷ میلیون دوز در سال ۲۰۲۱ امحا شد.
- کره جنوبی: ۹۳۸ هزار دوز به علت انقضا و خطاهای دمایی از چرخه خارج شد.
- آمریکا: بالغ بر ۸۲ میلیون دوز واکسن تا فوریه ۲۰۲۲ امحا شد.
- اتحادیه اروپا: گزارش ها از امحای بیش از ۲۱۵ میلیون دوز واکسن کرونا خبر می دهند.
- ژاپن: امحای ۱۳ میلیون دوز واکسن در سال ۲۰۲۳.
- آلمان: امحای ۵۴ میلیون دوز در سال ۲۰۲۲ و ۲۹ میلیون دوز دیگر در سه ماهه اول ۲۰۲۳.
این ارقام نشان می دهد که مشکل امحای واکسن کرونا، مختص به کشوری خاص نیست، بلکه پدیده ای فراگیر بوده و در سطحی جهانی رخ داده است.
دلایل اصلی امحای واکسن های کرونا
عوامل مختلفی در هدر رفت واکسن ها نقش داشتند که برخی از مهم ترین آن ها عبارتند از:
- سفارش بیش از نیاز: بسیاری از کشورها برای جلوگیری از کمبود احتمالی، مقادیر زیادی واکسن سفارش دادند.
- کاهش تقاضا: با ایجاد ایمنی جمعی و خستگی عمومی نسبت به واکسیناسیون، نرخ پذیرش واکسن کاهش یافت.
- مشکلات حمل ونقل و نگهداری: واکسن ها نیاز به دمای خاصی داشتند و خطاهای زنجیره سرد موجب بلااستفاده شدن برخی از آن ها شد.
- دوزهای باز مانده: در ویال های چندنفره، باز شدن ویال حتی برای یک نفر، بقیه دوزها را غیرقابل استفاده می کرد.
- ارزیابی نادرست نیاز: تصور نیاز به دوزهای تقویتی بیشتر، باعث شد واکسن های مازاد تولید شوند.
- بی اعتمادی عمومی: انتشار اطلاعات نادرست، باورهای غلط و تردید درباره ایمنی واکسن ها یکی از عوامل اصلی کاهش تزریق بود.
درس هایی از این اتفاق جهانی
این رخداد بار دیگر نشان داد که جهان هنوز در مدیریت بحران های جمعی کاستی های عمیقی دارد. سازمان های بین المللی مانند سازمان بهداشت جهانی در توزیع مناسب واکسن ها به کشورهای نیازمند ناکام بودند. سازوکارهایی مانند کووکس نیز نتوانستند به وعده های خود عمل کنند و حتی به کشورهایی مانند ایران واکسنی تحویل ندادند.
آیا می توان از تکرار این اتفاقات در آینده جلوگیری کرد؟
برای جلوگیری از امحای انبوه واکسن در آینده، پیشنهادهایی وجود دارد:
- استفاده از سامانه های هوشمند برای مدیریت موجودی واکسن
- پایش دقیق زنجیره سرد برای جلوگیری از فساد واکسن ها
- استفاده از بارکد و ثبت نام سراسری دیجیتال برای رهگیری ویال ها
- سفارش واکسن به صورت مرحله ای و با توجه به نیاز واقعی
- افزایش آموزش و آگاهی عمومی برای ارتقاء اعتماد به واکسن ها
نتیجه گیری: واکسن هایی که می توانستند نجات بخش باشند
هدر رفت بیش از یک میلیارد دوز واکسن کرونا در سراسر جهان، در کنار جنبه های منفی اقتصادی و اجتماعی، تلنگری جدی برای بازبینی ساختارهای بهداشت جهانی است. بسیاری از این واکسن ها اگر به موقع و به درستی توزیع می شدند، می توانستند جان میلیون ها نفر را نجات دهند.
در عین حال، تجربه ساخت و تولید واکسن کرونا در ایران، که با همه سختی ها به سرانجام رسید و کشور را در مسیر خودکفایی واکسنی قرار داد، دستاوردی ارزشمند است که ضرورت دارد حفظ و تقویت شود.
امحای واکسن رویدادی تلخ ولی علمی است که با درک درست آن می توان قدم های محکم تری برای آمادگی در برابر بحران های آینده برداشت.
نظرات کاربران