رئیس شورای نگهبان کیست؟ وظایف و طرز انتخاب ۱۴۰۴

رئیس شورای نگهبان کیست؟ وظایف و طرز انتخاب در سال ۱۴۰۴

شورای نگهبان یکی از مهم ترین و تأثیرگذارترین نهادهای سیاسی و حقوقی در ساختار نظام جمهوری اسلامی ایران است. این شورا نقش کلیدی در نظارت بر تدوین قوانین و تأیید صلاحیت نامزدهای انتخابات مختلف کشور دارد. اما دقیقاً رئیس شورای نگهبان چه کسی است و چه وظایف و نحوه انتخابی برای این سمت در نظر گرفته شده است؟ این مقاله به بررسی دقیق این موضوع در سال ۱۴۰۴ می پردازد.

ساختار شورای نگهبان: ترکیبی از فقیهان و حقوقدانان

مطابق قانون اساسی، شورای نگهبان از ۱۲ عضو تشکیل شده است:

• ۶ فقیه اسلامی به انتخاب رهبری، با شروطی چون آگاهی از احکام اسلامی و مسائل روز.
• ۶ حقوقدان مسلمان که پس از معرفی توسط رئیس قوه قضائیه (او هم منصوب رهبری ست)، توسط مجلس شورای اسلامی تأیید می شوند.

این ترکیب نشان دهنده پیوند میان فقه اسلامی، حقوق عرفی، و نظارت نهادهای سه گانه بر یکدیگر است.

رئیس شورای نگهبان یا دبیر شورا: چه کسی در رأس است؟

بالاترین مقام رسمی شورا، دبیر شورای نگهبان است که عامه مردم از او با نام رئیس شورای نگهبان یاد می کنند. در حال حاضر (تا سال ۱۴۰۴)، آیت الله احمد جنتی با سابقه ای طولانی از سال ۱۳۷۱ تاکنون، این سمت را در اختیار دارد.

احمد جنتی کیست؟

احمد جنتی لادانی، روحانی شیعه و فعال سیاسی متولد ۱۳۰۵ در اصفهان است. وی از تأسیس شورای نگهبان در سال ۱۳۵۹ تاکنون، همواره یکی از اعضای فقهی آن بوده است. او همچنین رئیس پیشین مجلس خبرگان رهبری و دبیر شورای هماهنگی تبلیغات اسلامی بوده است.

وظایف دبیر شورای نگهبان

دبیر این شورا وظایف متعددی بر عهده دارد، از جمله:

• اداره جلسات شورای نگهبان
• هماهنگ سازی فعالیت ها و نظرات فقهی و حقوقی
• ابلاغ مصوبات و نظرات شورا به مجلس یا سایر نهادها
• نمایندگی شورای نگهبان در دیدارها و مذاکرات سیاسی

نحوه انتخاب رئیس یا دبیر شورای نگهبان در ۱۴۰۴

انتخاب دبیر شورا نه از طریق انتخابات عمومی، بلکه درون سازمانی و انتصابی است. اعضای شورای نگهبان (که خود منصوب رهبری یا منتخب مجلس هستند) از میان خود یک دبیر فقیه را برمی گزینند. از آنجا که عضویت اعضا شش ساله است و نیمی از آنها هر سه سال تغییر می یابند، در صورت انتخاب اعضای جدید در سال ۱۴۰۴، ممکن است شاهد انتخاب دبیر جدید شورای نگهبان باشیم. با این حال، چنانچه احمد جنتی همچنان در سلامت کامل باشد، ممکن است در سمت خود ابقا شود.

عملکرد شورای نگهبان در نظام جمهوری اسلامی

تأیید و رد صلاحیت ها

یکی از مهمترین و بحث برانگیزترین مسئولیت های شورا، تأیید یا رد صلاحیت داوطلبان انتخابات ریاست جمهوری، مجلس و خبرگان است. این وظیفه با عنوان نظارت استصوابی شناخته می شود، به این معنا که شورای نگهبان نه تنها نظارت می کند، بلکه در گزینش نامزدها نیز نقش دارد.

تطبیق مصوبات مجلس با شرع و قانون اساسی

شورای نگهبان موظف است تمام مصوبات مجلس شورای اسلامی را بررسی کرده و در صورتی که مغایرتی با احکام شرعی یا قانون اساسی نداشته باشد، آن ها را تأیید کند. در غیر این صورت، طرح یا لایحه به مجلس بازمی گردد. اگر اختلاف نظر باقی بماند، موضوع به مجمع تشخیص مصلحت نظام ارجاع خواهد شد.

نظارت بر انتخابات؛ ابراز قدرت سیاسی

شورای نگهبان مستقیماً در انتخابات مجلس، ریاست جمهوری، خبرگان رهبری و همه پرسی دخالت نظارتی دارد. این نهاد همچنین در گذشته باعث رد صلاحیت بسیاری از چهره های اصلاح طلب شده است، که موجب انتقادهای داخلی و بین المللی شده است.

تفکیک قوا و جایگاه شورای نگهبان

در نظام های دموکراتیک، تفکیک قوا یکی از اصول بنیادین است. اما شورای نگهبان هم در حوزه قانون گذاری (بررسی مصوبات مجلس) و هم در حوزه قضایی (تفسیر قانون اساسی) نقش دارد. همین مسئله باعث شده برخی کارشناسان، این شورا را فراتر از سه قوه نظام جمهوری اسلامی بدانند.

سخنگویان و قائم مقام های شورای نگهبان

در کنار دبیر شورا، افرادی نیز با عنوان سخنگو یا قائم مقام دبیر عمل می کنند. برخی از چهره های شناخته شده در این سمت ها عبارت اند از:

• عباسعلی کدخدایی (از سخنگویان پرتکرار)
• هادی طحان نظیف (سخنگوی فعلی تا ۱۴۰۴)
• سیامک ره پیک و محسن هادوی (قائم مقام های پیشین)

جمع بندی: رئیس فعلی و وضعیت این سمت در ۱۴۰۴

تا سال ۱۴۰۴، دبیر شورای نگهبان همچنان آیت الله احمد جنتی است که با سابقه ای بیش از سه دهه، طولانی ترین دوران ریاست را تجربه کرده است. اما با توجه به محدودیت های سنی و احتمال تغییر نیمه اعضای شورا در سال ۱۴۰۴، گمانه زنی هایی درباره احتمال انتخاب دبیر جدید شورای نگهبان وجود دارد.

در مجموع، مقام رئیس شورای نگهبان دارای نقشی بسیار مهم در سرنوشت قانون گذاری و روندهای سیاسی کشور است. درک جایگاه، وظایف و طرز انتخاب این مقام می تواند به شفاف تر شدن ساختار قدرت در نظام جمهوری اسلامی کمک کند.

سوالات پرتکرار درباره شورای نگهبان

• رئیس شورای نگهبان چگونه انتخاب می شود؟ اعضای شورا از میان خود یک فقیه را به عنوان دبیر (رئیس) انتخاب می کنند.
• آیا احمد جنتی هنوز رئیس است؟ بله، تا سال ۱۴۰۴ همچنان دبیر شورای نگهبان است.
• شورای نگهبان چند نفر است؟ ۱۲ نفر؛ ۶ فقیه و ۶ حقوقدان.
• نقش شورای نگهبان در انتخابات چیست؟ نظارت استصوابی بر تمام جنبه های انتخابات ریاست جمهوری، مجلس، خبرگان و همه پرسی ها.